Türkiye Süpermarket İşletmeciliğinde Artan Maliyetler, Kalifiye Personel Eksikliği, Güncel Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Süpermarket işletmeciliği, özellikle yerel marketler için, Türkiye'de giderek daha karmaşık ve zorlayıcı hale gelmektedir. Artan işletme maliyetleri, kalifiye personel bulma sıkıntısı, ürün maliyetlerindeki yükseliş ve tüketici davranışlarındaki değişim, sektörü köşeye sıkıştırıyor. Tüketici alışkanlıkları giderek daha çok temel ihtiyaç ürünlerine kayarken, bu düşük kârlılık düzeyine sahip satışlar, marketlerin operasyonel ve personel maliyetlerini karşılamada zorlanmasına neden oluyor.

Bu makalede, Türkiye’de süpermarket sektörünün karşı karşıya olduğu temel sorunları ele alarak, Avrupa ve ABD'deki başarılı uygulamaları inceleyip, yerel pazara uyarlanabilir çözüm önerileri geliştireceğiz. Ayrıca, döviz kuru, enflasyon ve hükümet politikalarının etkilerini de göz önünde bulundurarak sürdürülebilir öneriler sunacağız.

Türkiye'deki Yerel Süpermarketlerin Karşılaştığı Zorluklar

Yerel marketler, discount marketlerle kıyaslandığında çok daha yüksek işletme maliyetlerine sahiptir. Discount marketler, sınırlı ürün çeşidi ve daha küçük mağaza alanlarıyla düşük maliyet avantajı elde ederken, yerel marketler daha büyük metrekarelerde, daha fazla taze gıda ve çeşitli ürün sunarak rekabet etmeye çalışmaktadır. Ancak bu rekabet ortamında, yerel marketler özellikle şu zorluklarla karşılaşmaktadır:

1. Yüksek Sabit Maliyetler: 

   Süpermarketlerin en büyük gider kalemleri arasında geniş mağaza alanlarının kira ve enerji maliyetleri başta gelir. Özellikle büyük şehirlerde artan kira bedelleri, marketlerin sabit maliyetlerini ciddi şekilde yükseltmektedir. Mağaza içi aydınlatma, soğutma, ısıtma ve raf sistemleri gibi enerji tüketen unsurlar, enerji fiyatlarındaki artışla birlikte maliyetlerin daha da artmasına neden olmaktadır. Ayrıca, marketler büyük alanlar gerektirdiği için diğer işletmelere göre daha yüksek temizlik ve güvenlik maliyetleriyle karşı karşıyadır. Bunun yanı sıra, asgari ücret artışları ve personel giderlerinin de yükselmesi, işletmelerin kâr marjını daraltan önemli faktörlerden biridir. Özellikle kar marjı düşük olan temel ihtiyaç ürünlerinin satışında elde edilen ciro, bu yüksek sabit maliyetleri karşılamakta zorlanmaktadır. Süpermarketler, düşük kar marjlı ürünlere bağımlı hale geldikçe, maliyetlerin altında ezilmektedir.

   
   

2. Tüketici Alışkanlıkları: 

   Ekonomik belirsizlikler ve yüksek enflasyon, tüketici alışkanlıklarını köklü bir şekilde değiştirmiştir. Tüketiciler, lüks gıda ürünleri veya markalı ürünler yerine, temel ihtiyaçlara yönelerek daha az harcama yapmayı tercih etmektedir. Ekmek, süt, yağ gibi ürünler, alışveriş sepetlerinin ana unsuru haline gelirken, daha yüksek kar marjı sağlayan lüks gıda ürünleri, özel markalı ürünler ve gıda dışı ürünlerin satışları ciddi şekilde azalmıştır. Marketler, bu değişen talep yapısına uyum sağlamakta zorlanmaktadır. Özellikle yüksek kar marjına sahip gıda dışı ürünlerin raf ömrü uzamakta, bu da stok maliyetlerini artırmakta ve marketlerin nakit akışını olumsuz etkilemektedir. Tüketicilerin ihtiyaç odaklı harcamalara yönelmesi, marketlerin ürün çeşitliliği sunarak fark yaratma çabalarını da sınırlamaktadır.

   
   

3. Kalifiye Personel Eksikliği: 

   Süpermarket işletmeciliğinde deneyimli ve kalifiye personel bulma sorunu, sektörde önemli bir zorluk olarak öne çıkmaktadır. Hem market yöneticileri hem de reyon personeli, bu işte deneyim ve yetkinlik gerektiren kritik rollerdir. Ancak mevcut ekonomik koşullar, personel bulmayı ve elde tutmayı zorlaştırmaktadır. Özellikle yerel marketler, discount marketlerle kıyaslandığında daha fazla personel çalıştırmak zorunda kalmakta ve bu da maliyetleri yükseltmektedir. Discount marketler genellikle daha küçük alanlarda faaliyet gösterdikleri için personel ihtiyaçları da daha azdır. Öte yandan, yerel marketlerde geniş ürün yelpazesi ve taze ürün reyonları nedeniyle daha fazla personel gerekmektedir. Kalifiye personelin eksikliği, müşteri hizmetleri ve operasyonel verimlilikte aksamalara yol açmakta, bu da tüketici memnuniyetini olumsuz etkilemektedir. Aynı zamanda, deneyimsiz veya yetersiz eğitimli personelin hataları, stok yönetimi ve maliyet kontrolünde sorunlar yaratmaktadır.

   
   

4. E-Ticaret Zorlukları: 

   E-ticaretin yükselişi, süpermarketler için yeni satış kanalları oluşturmakla birlikte, bu alanın kendi zorluklarını da beraberinde getirmiştir. Trendyol ve Hepsiburada gibi büyük e-ticaret platformları, marketlere online satış yapma fırsatı sunsa da, bu platformların uyguladığı yüksek komisyon oranları, yerel marketlerin bu alanda karlı bir şekilde varlık göstermesini zorlaştırmaktadır. Bu platformlara ödeme yapılan komisyonlar, satıştan elde edilen karı büyük oranda eritmektedir. Ayrıca, yerel marketlerin kendi dağıtım altyapısını kurma çabaları da yüksek maliyetlerle karşı karşıya kalmalarına neden olmaktadır. Özellikle şehir içi dağıtım ağlarının kurulması, lojistik personel ve araç maliyetleri, bu alanda yerel marketleri zor durumda bırakmaktadır. E-ticaret müşterileri, hızlı teslimat ve uygun fiyat beklentisi içindeyken, yerel marketler bu talepleri karşılamada rekabetçi olmakta zorlanmaktadır. Yüksek operasyonel maliyetler, fiyat avantajını kaybetmelerine yol açmakta ve bu durum, online alışverişte rekabeti discount marketlere ve online satış platformlarına kaptırmalarına neden olmaktadır.

   
   

5. Yemek Kartlarının Marketlerde Kullanımının Olumsuz Etkileri:

   Türkiye'de birçok iş yeri, çalışanlarına yemek kartı sağlıyor. Bu kartlar, market alışverişlerinde de kullanılabiliyor. Ancak, yemek kartı şirketleri yüksek komisyon bedelleri alıyor ve bu komisyonlar marketlerin kâr marjını olumsuz etkiliyor. Marketler, bu kartların kullanımını bir "kaçış noktası" olarak görse de komisyon maliyetleri, halihazırda zor durumda olan marketler için büyük bir yük oluşturuyor. Bu da, uzun vadede marketlerin sürdürülebilirliği açısından risk yaratıyor.

   
   

6. Stok Yönetimi ve Devir Hızı Problemleri:

   Marketlerde stok yönetimi, önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Stok valörünün iyi takip edilmemesi, satan ve satmayan ürünler arasındaki farkın göz ardı edilmesi, marketlerin stok devir hızında dengesizliklere yol açıyor. Stok yönetiminin optimize edilmesi, satan ve satmayan ürünlerin düzenli olarak analiz edilmesi, marketlerin kâr marjını artırma potansiyeline sahip. Ayrıca, stok devir hızındaki dengesizlikler, ürün kayıplarına ve maliyet artışlarına neden oluyor.

   
   

Türkiye Pazarı Üzerinde Döviz Kuru ve Enflasyonun Etkisi

Türkiye’de dolar ve euro kurlarındaki artış, ithal ürünlerin maliyetlerini önemli ölçüde artırırken, enflasyonist baskılar yerli üreticilerin de fiyatlarını yükseltmelerine neden olmuştur. Ayrıca, piyasalarda oluşan fırsatçılık, stokçuluk ve üreticilerin kontrolsüz fiyat politikaları, maliyetin daha da yükselmesine yol açmıştır. Bu durum, tüketici fiyatlarına direkt olarak yansımakta, marketlerin kâr marjlarını daha da daraltmaktadır.

Türkiye’de devletin bu konuda etkin bir fiyat denetimi yapamaması ve enflasyonu kontrol altına almakta yetersiz kalması, yerel marketler üzerinde ek bir baskı yaratmaktadır. Yüksek fiyatlar, tüketicinin harcama gücünü kısıtlamakta, bu da marketlerin geniş bir ürün yelpazesinde satış yapmasını zorlaştırmaktadır.

Avrupa ve ABD’den İlham Alınabilecek Çözüm Önerileri

Türkiye’de yerel marketlerin yaşadığı bu zorlukların üstesinden gelmesi için, Avrupa ve ABD’de başarılı olmuş stratejilere göz atmak faydalı olacaktır. Özellikle Aldi, Lidl ve Walmart gibi firmalar, verimlilik, düşük maliyet ve tüketici ihtiyaçlarına uygun çözümlerle başarı sağlamışlardır.

1. Tedarik Zincirinde Yerelleşme: 

   Döviz kurlarındaki dalgalanmalar, ithal ürünlerin fiyatlarını artırırken yerel marketlerin maliyetlerini de yükseltmektedir. Bu noktada, tedarik zincirinde yerelleşmeye yönelmek, marketler için hem maliyet avantajı hem de sürdürülebilirlik sağlayabilir. Yerel üreticilerden tedarik edilen ürünler, ithal ürünlere kıyasla daha az döviz kuru riski taşır ve lojistik maliyetlerini de azaltır. Ayrıca, yerel tedarikçilerle kurulan güçlü ilişkiler, tedarik sürelerinin kısalmasına ve stok yönetiminde daha fazla esneklik sağlanmasına olanak tanır. Yerelleşme aynı zamanda yerel ekonomiyi destekleyerek hem üreticilerin hem de perakendecilerin güçlenmesine katkıda bulunur. Bu yaklaşım, sürdürülebilirlik açısından da önemlidir; daha az karbon ayak izi oluşturan yerel tedarik, çevre dostu bir ticaret modeli sağlar ve topluma olumlu bir etki yaratır.

   
   

2. Küçük Formatlı Mağazalara Geçiş:

   Yerel marketlerin büyük alanlı mağazalardan daha küçük formatlara yönelmesi, operasyonel maliyetleri düşürmek için etkili bir strateji olabilir. Bu mağazalar, temel ihtiyaç ürünleri ile beraber BİM örneğinde olduğu gibi aktüel ürünler ile de asıl karlılığı elde edebilirler. bu bağlamda 1.000 m2 ve üzeri olan süpermarket konseptini daha komplike bir modelleme ile küçük formatta yapılandırmak personel, kira, elektrik, stok maliyeti gibi yüksek gider kalemlerini düşürecektir.

   
   

3. Gross mağazacılık konsepti:

   Gross mağazacılık konsepti enflasyonun çok hareketli olduğu bu dönemde çok cazip gibi gözükse de aşağıda belirttiğim olumlu ve olumsuz yönleri ile beraber değerlendirilmesi gerektiği kanaatindeyim.

   
   

   Olumlu Yönler:

   1. Geniş Ürün Çeşitliliği: Daha büyük mağazalar, geniş ürün yelpazesi sunarak müşteri ihtiyaçlarını tek noktada karşılama avantajı sağlar.

   2. Taze Gıda ve Hızlı Tüketim Ürünleri: Gros mağazalar genellikle taze gıda ürünleri ve günlük ihtiyaçlara yönelik hızlı tüketim malları ile müşterilere sürekli bir alışveriş imkânı sunar.

   3. Depolama Kapasitesi: Daha büyük depolama alanları, stok yönetimini kolaylaştırabilir ve tedarik zincirinde esneklik sağlayabilir.

   4. Fiziksel Alışveriş Deneyimi: Tüketiciler, geniş mağaza alanında ürünleri inceleyerek karar verebilme ve alışveriş deneyimini geliştirme imkânına sahip olur.

   5. Özel Markalı Ürünler: Özel markalı ürünler, düşük maliyetle müşteri sadakatini artırabilir ve fiyat avantajı sağlar.

   Olumsuz Yönler:

   1. Yüksek İşletme Maliyetleri: Büyük metrekarelerde daha fazla personel, enerji, kira ve diğer giderler nedeniyle işletme maliyetleri yüksektir.

   2. Müşteri Akışının Zayıflaması: Yüksek fiyatlar ve ekonomik zorluklar, müşterileri daha küçük ve ucuz alternatiflere yönlendirebilir.

   3. Personel Yönetimi: Büyük mağazalarda personel eğitimi, denetimi ve motivasyonu daha zor ve masraflı olabilir.

   4. Düşük Marjlı Satışlar: Tüketicilerin bütçe kısıtlamaları nedeniyle genellikle düşük kâr marjlı temel ihtiyaç ürünlerine yönelmeleri, mağazanın kârlılığını düşürebilir.

   5. Rekabet Baskısı: Discount marketlerle rekabet etmek zor olabilir. Daha küçük, daha verimli mağazalar fiyat avantajı sunarak Gros mağazaların pazar payını düşürebilir.

   Bu analizler ışığında, Gros mağazacılık Türkiye’de geniş bir ürün portföyü ve müşteri hizmeti sunma avantajına sahipken, yüksek maliyetler ve rekabet baskısı ciddi zorluklar yaratmaktadır.

   
   

4. Dijital Dönüşüm ve Click & Collect: 

   Dijital dönüşüm, süpermarketlerin maliyetlerini düşürüp müşteri deneyimini iyileştirmek için önemli bir fırsat sunmaktadır. Avrupa’da birçok süpermarket, e-ticaret faaliyetlerinin maliyetlerini azaltmak amacıyla Click & Collect modeline yönelmiştir. Click & Collect modeli, müşterilerin online olarak sipariş verdikten sonra ürünlerini mağazadan teslim almasını sağlar. Bu sayede, dağıtım maliyetleri büyük ölçüde azalır ve lojistik zorluklar minimuma indirilir. Marketler, bu model ile hem dijital satış kanallarını güçlendirir hem de mağaza içi operasyonlarını daha verimli hale getirir. Müşteriler, kendi zamanlarına uygun bir şekilde alışverişlerini tamamlayarak mağazada harcayacakları süreyi azaltır. Bu model ayrıca, marketlerin müşteri sadakatini artırarak fiziksel mağaza trafiğini de destekler. Click & Collect, e-ticaret maliyetlerini düşürmekle kalmaz, aynı zamanda tüketiciye sunduğu esneklikle memnuniyeti artırır ve marketlerin daha geniş bir müşteri kitlesine ulaşmasını sağlar.

   
   

5. Kârlı Ürünlere Yönlendirme Stratejileri: 

   Marketlerin kârlılığını artırmak amacıyla, tüketicileri daha yüksek marjlı ürünlere yönlendirmek stratejik bir yaklaşım olarak öne çıkmaktadır. Bu hedefe ulaşmak için dijital kuponlar, sadakat programları ve çapraz satış stratejileri gibi pazarlama araçları etkin bir şekilde kullanılabilir.

   Dijital kuponlar, belirli ürünlerde indirim fırsatları sunarak müşterileri kârlı ürünlere çekmenin güçlü bir yöntemidir. Örneğin, temel ihtiyaç kategorisinde bir ürün satın alan tüketiciye, kâr marjı yüksek bir üründe indirim sağlayan kupon verilmesi, alışveriş sepetine eklemelerini teşvik edebilir. Bu yöntem, hem satışları artırır hem de ürün gamındaki daha yüksek kârlı ürünlerin tüketiciye sunulmasını kolaylaştırır.

   Sadakat programları ise, müşteri bağlılığını artırarak tüketicilerin marketi tercih etme sıklığını yükseltebilir. Sadakat programı dâhilinde sunulan özel indirimler ve avantajlar, kârlı ürünlerin tercih edilmesini sağlayabilir. Örneğin, sadakat kartı sahiplerine sunulan yalnızca yüksek marjlı ürünlere özel kampanyalar, tüketicilerin bu ürünlere yönelmesine katkıda bulunur ve aynı zamanda müşteri memnuniyetini artırır.

   Çapraz satış stratejileri de, tüketicilere kişiselleştirilmiş öneriler sunarak sepet değerini artırmaya yönelik etkili bir yöntemdir. Müşterilerin temel ihtiyaçlarına ek olarak tamamlayıcı nitelikte ürünler önererek, bu ürünlerin satışını artırmak mümkündür. Örneğin, ekmek satın alan bir müşteriye yanında peynir veya zeytin gibi tamamlayıcı ürünler önerildiğinde, müşteri hem daha fazla harcama yapabilir hem de marketin kârlılığı artar. Bu tür stratejiler, müşteri deneyimini iyileştirirken aynı zamanda satış kompozisyonunu optimize eder ve marketlerin kârlılığını artırır.

   
   

6. Boykot Ürünlerinin Oluşturduğu Fırsatlar:

   Türkiye'de dönemsel olarak ortaya çıkan boykot kampanyaları, marketler için hem risk hem de fırsat yaratabiliyor. Yerli üreticilere yönelim ve boykot edilen ürünlerin yerine alternatiflerin sunulması, marketlerin özel markalı ürünlere ağırlık vererek bu durumdan faydalanmasını sağlayabilir. Boykot ürünlerinin yerini dolduracak yerli ve özel markalı ürünlerin sunulması, hem maliyet avantajı hem de müşteri sadakati yaratabilir.

   
   

7. Özel Markalı Ürünlerin Önemi:

   Yerel marketlerin rekabet edebilmesi için özel markalı ürünlerin (private label) önemi her geçen gün artıyor. Özel markalı ürünler, marketlerin daha yüksek kâr marjı elde edebilmesini sağlarken, aynı zamanda müşteri sadakatini artırıyor. Maliyetlerin sürekli yükseldiği bir ortamda, marketlerin kendi markalarını geliştirmeleri ve bu ürünleri ön plana çıkarmaları, maliyet baskısını hafifletebilir.

   
   

8. Yeniden Yapılanmanın Önemi:

   Günümüz rekabetçi iş dünyasında, işletmelerin başarılı olabilmeleri ve sürdürülebilir büyümeyi yakalayabilmeleri için operasyonel süreçlerini ve organizasyonel yapılarını sürekli gözden geçirmeleri hayati bir gereklilik haline gelmiştir. Piyasa dinamiklerinin hızla değiştiği, tüketici taleplerinin farklılaştığı ve teknolojik gelişmelerin iş yapış biçimlerini yeniden şekillendirdiği bir ortamda, işletmelerin mevcut yapılarıyla bu dönüşüme ayak uydurmaları zordur.

   Yeniden yapılanma, şirketlerin daha verimli, esnek ve rekabetçi hale gelmelerini sağlayan stratejik bir süreçtir. Bu süreçte, hem operasyonel verimliliği artırmak hem de çalışanların yetkinliklerini en iyi şekilde değerlendirmek amacıyla iş süreçleri, organizasyonel yapılar, sorumluluk dağılımları ve iletişim kanalları yeniden tanımlanır. Böylece işletme, değişen piyasa koşullarına hızlı ve etkin bir şekilde yanıt verebilir.

   Ayrıca, yeniden yapılanma süreci, şirketin maliyetlerini optimize etmesine, kaynaklarını daha etkin kullanmasına ve kârlılığını artırmasına da olanak tanır. Bunun yanında, iş gücünde yetenekli çalışanları elde tutma ve yeni yetenekler çekme konusunda daha cazip bir organizasyon yapısı oluşturulması, işletmelerin uzun vadeli başarısı için kritik öneme sahiptir. Yeniden yapılanma, sadece mevcut problemlere çözüm üretmekle kalmaz, aynı zamanda işletmeyi geleceğe daha hazırlıklı hale getirir, rekabet gücünü artırır ve sürekli gelişim fırsatları yaratır.

   Sonuç olarak, işletmelerin faaliyet gösterdiği sektördeki belirsizlikler ve zorluklar ne olursa olsun, piyasa koşullarına adapte olabilmek için operasyonel ve organizasyonel yapıları periyodik olarak gözden geçirmeleri ve yeniden yapılandırmaları zorunlu hale gelmiştir.

   
   

Sonuç;

Türkiye süpermarket sektörü, artan maliyetler, enflasyon baskısı, döviz kuru dalgalanmaları ve kalifiye personel eksikliği gibi ciddi zorluklarla karşı karşıya olsa da, stratejik çözümlerle bu sorunların üstesinden gelmek mümkündür. Yerel tedarik zincirlerinin güçlendirilmesi, mağaza formatlarının optimize edilmesi ve dijitalleşmenin etkin bir şekilde kullanılması, sektörün kârlılığını artırabilir ve sürdürülebilir büyüme için gerekli temelleri oluşturabilir.

Bu noktada, profesyonel danışmanlık hizmetleri, yerel marketlerin yeniden yapılanmalarına ve daha verimli iş modelleri geliştirmelerine katkı sağlayarak kritik bir rol üstlenecektir. Ancak, makroekonomik koşulların iyileşmesi, özellikle enflasyonun kontrol altına alınması ve döviz kurlarındaki istikrar, uzun vadede sürdürülebilir büyümenin sağlanabilmesi için hayati önem taşımaktadır. Tüm bu adımların bir araya gelmesiyle, Türkiye süpermarket sektörü mevcut zorlukları aşarak gelecekte daha rekabetçi ve sağlam bir yapıya kavuşabilir.

Selahaddin ERDAL

Perakende ve yönetim danışmanı.

www.perayonetim.com.tr